ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ; ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΤΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η θεατρική παιδεία σε σχέση με το θέατρο ως εκπαιδευτικό εργαλείο στην Ελλάδα, παρουσιάζει μεγάλη άνοδο τα τελευταία 10 χρόνια. Πολλές – άλλες με μεγαλύτερη και άλλοτε με μικρότερη επιτυχία, συστηματικότητα και συνέχεια- πρωτοβουλίες, μέσα και έξω από θεσμικά πλαίσια, διαμορφώνουν έναν θεατρικό χάρτη με ενδιαφέρουσα δυναμική, όπως:
– Η δημιουργία των Τμημάτων Θεατρικών Σπουδών στην Αθήνα το 1990 και στη Θεσσαλονίκη και Πάτρα το 1991 καθώς και η πρόσφατη (2003) λειτουργία ανάλογου τμήματος στο Ναύπλιο.
– Η θεσμοθέτηση των Πανελλήνιων Μαθητικών Αγώνων Θεάτρου, αρχικά από την Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία και το Θέατρο Τέχνης και αργότερα από το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων που διανύουν φέτος τον 11ο χρόνο λειτουργίας τους.
– Η δημιουργία μιας σειράς από φορείς με το Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση να πρωτοστατεί με τη διοργάνωση, από το 1997, διεθνών συνδιασκέψεων με θέμα το θέατρο ως εκπαιδευτικό εργαλείο, τον Πανελλήνιο Σύλλογο Θεατρολόγων από το 1995- με πλήθος επιμορφωτικών σεμιναρίων και δραστηριοτήτων- , τον Πανελλήνιο Σύλλογο Εκπαιδευτικού Δράματος κ.ά.
– Δημόσια και ιδιωτικά ΙΕΚ, με ειδικότητες για την προσχολική αγωγή και ιδιαίτερη έμφαση στο κουκλοθέατρο και το θεατρικό παιχνίδι.
– η διεύρυνση του εκπαιδευτικού- καλλιτεχνικού προγράμματος για την Αβάθμια εκπαίδευση «Μελίνα» με μεγάλη δράση μεταξύ καλλιτεχνών και εκπαιδευτικών από το 1992
-το πρόγραμμα Ββάθμιας εκπαίδευσης της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς και του Πανελλήνιου Συλλόγου Θεατρολόγων «Θεατρολόγοι στα Σχολεία, 1997-2002»
– το πρόσφατο, από το 2002, μεταπτυχιακό τμήμα του Παιδαγωγικού Τμήματος Αθηνών με τίτλο «Διδακτική Γλώσσας- Λογοτεχνία- Θέατρο και εκπαίδευση»
-η λειτουργία του ολοήμερου σχολείου που τα τελευταία χρόνια απορροφά συστηματικά θεατρολόγους και ηθοποιούς για να διδάξουν το μάθημα «Θεατρική Αγωγή».

ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ;
Μια σειρά αξιόλογων δράσεων, που χωρίς να συνδέονται απαραίτητα μεταξύ τους, χωρίς να εξελίσσονται προς έναν κοινό στόχο, αποδεικνύουν μια εκπαιδευτική και κοινωνική ανάγκη. Το θέατρο λοιπόν, μπήκε, μπαίνει, θα μπει στο σχολείο. Ωραία. Πώς λοιπόν μπορεί κανείς να είναι ένας καλός δάσκαλος θεάτρου; Αν και η απάντηση θα ήταν προφανής, μιας και υπάρχει Τμήμα Θεατρικών Σπουδών στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο, η ελληνική πραγματικότητα ΔΕΝ είναι. Οι απόφοιτοι των θεατρικών σπουδών δεν έχουν μια σαφώς προσδιορισμένη θέση στην εκπαίδευση. Ίσως το πεδίο είναι λίγο πιο ξεκαθαρισμένο στην Αβάθμια εκπαίδευση- λόγω του ολοήμερου σχολείου- αλλά στην Δευτεροβάθμια η θέση τους είναι, με εξαίρεση τα δύο καλλιτεχνικά γυμνάσια και τα λίγα μουσικά σχολεία- ανύπαρκτη. Πολλές είναι ακόμα οι περιπτώσεις που τη δουλειά του δασκάλου του θεάτρου την κάνουν εκπαιδευτικοί από μη συναφή αντικείμενα, ειδικά στις σχολικές παραστάσεις στα γυμνάσια και τα λύκεια της χώρας, ενώ συχνότατα οι δάσκαλοι του δημοτικού επομίζονται τη διοργάνωση ολόκληρων σχολικών γιορτών χωρίς τη συνδρομή κάποιου επαγγελματία του καλλιτεχνικού χώρου. Και βέβαια, πρέπει να συζητήσουμε για όλες τις περιπτώσεις των Δήμων, των κοινοτήτων και των τυχαίων εργαστηρίων ανηλίκων και ενηλίκων στα οποία διδάσκουν συνήθως ηθοποιοί, ένας κλάδος που επίσης προέρχεται από έναν ειδικό εκπαιδευτικό χώρο. Τι ξέρουν λοιπόν όλοι αυτοί οι «ειδικοί» για το θέατρο; Και μάλιστα, τι ξέρουν όλοι αυτοί για το θέατρο ως καλλιτεχνική δημιουργία ως αποτέλεσμα μιας εκπαιδευτικής διαδικασίας;

Πώς μαθαίνει κάποιος να είναι δάσκαλος θεάτρου;

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ

Επιφανείς καλλιτέχνες ή και παιδαγωγοί θα μπορούσαν να πουν πριν ξεκινήσει καν η συζήτηση ότι καλλιτέχνης ή δάσκαλος γεννιέσαι δεν γίνεσαι, ότι το θέατρο μαθαίνεται στη ζωή, η εκπαίδευση στην εμπειρία κ.ο.κ. Πιθανώς αυτό να έχει ισχύσει κάποτε για κάποιους. Στην παρούσα καταγραφή δεν είναι ποιοτική για το πώς μπορεί να αντληθεί η γνώση – για να μάθει κανείς να διδάσκει θέατρο αλλά πώς «βαπτίζεται» η επιλογή θεατροπαιδαγωγικών μαθημάτων από τους εκάστοτε φορείς, στοιχείο που αποδεικνύει την πρόθεση και την «ευθύνη» που αναλαμβάνουν οι ίδιοι οι θεσμοί σε σχέση με την διεύρυνση και την έρευνα της θεατρικής αγωγής.
Όπως είναι λογικό η αναζήτηση ξεκινάει από τα Τμήματα Θεατρικών Σπουδών . Στα τμήματα Θεατρικών Σπουδών της Αθήνας και Πάτρας, καθώς και στο Τμήμα Θεάτρου στη Θεσσαλονίκη διδάσκονται ειδικά μαθήματα για το θέατρο ως εκπαιδευτικό εργαλείο, με τίτλους όπως : «τεχνικές του θεάτρου», «παιδαγωγική κατάρτιση: διδακτική του θεάτρου- θεωρία και πρακτική», «δραματοποίηση», «θεατρικό παιχνίδι» κ.ά. , τίτλοι ανάλογοι μερικές φορές με την ειδίκευση των καθηγητών που έχουν κατά καιρούς κληθεί να διδάξουν (σε λίγες, δε, περιπτώσεις, είναι μέλη ΔΕΠ). Τα μαθήματα αυτά είναι λίγα- στα 11 χρόνια λειτουργίας των τριών τμημάτων κατά μέσο όρο δεν ξεπερνάνε τα 1-2 πανεπιστημιακά μαθήματα στο σύνολο των σπουδών ενός φοιτητή. Συχνά , μάλιστα, είναι μαθήματα επιλογής. Στα τμήματα της Πάτρας και της Θεσσαλονίκης, φέτος και της Αθήνας, υπάρχουν φυσικά και μαθήματα πρακτικής φύσης σε σχέση με το θέατρο όπως υποκριτικής και σκηνοθεσίας, που βοηθούν έναν φοιτητή να εντοπίσει τις τεχνικές και τα βασικά κλειδιά του θεάτρου, καθώς και μαθήματα παιδαγωγικής, ανάλογα με τα παιδαγωγικά που διδάσκονται και οι άλλες καθηγητικές σχολές των κατά τόπους πανεπιστημίων.

Τα μαθήματα θεατροπαιδαγωγικής στα παιδαγωγικά τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης, παρουσιάζουν όμοια ποσοστά. Είναι 1-2 συνολικά στα 4 έτη σπουδών, κάτω από τον τίτλο κυρίως «θεατρικό παιχνίδι» ή «τεχνικές του δράματος» και επιλεγόμενα.
Στα Τμήματα Νηπιαγωγών υπάρχει μια πιο διευρυμένη γκάμα ανάλογων μαθημάτων όπως Κουκλοθέατρο και Θέατρο Σκιών.
Στις δραματικές σχολές, αναφερόμαστε σε αυτές γιατί οι ηθοποιοί διδάσκουν το μάθημα της «Θεατρικής Αγωγής» στα ολοήμερα Δημοτικά , δεν διδάσκονται θέατρο κάτω από το πρίσμα της εκπαιδευτικής του διάστασης ούτε τεχνικές για την εφαρμογή του. Και φυσικά δεν έχουν παιδαγωγικά μαθήματα. Ωστόσο το σύνολο των μαθημάτων συντελούν σε μια θεατρική καλλιέργεια απαραίτητη – αν συνδυαστεί με την παιδαγωγική και τη θεωρία του θεάτρου- για την διδασκαλία του θεάτρου μέσα στην τάξη.

ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΕ ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Στη σημερινή θεσμοθετημένη πρακτική εφαρμογή του θεάτρου στην εκπαίδευση θα πρέπει να εστιάσουμε κυρίως στο μάθημα «Θεατρική Αγωγή» στο ολοήμερο σχολείο για ελάχιστες ώρες την εβδομάδα, μια τάξη απασχολείται κατά μέσο όρο 35 λεπτά την εβδομάδα από έναν δάσκαλο ειδικότητας. Στην περίπτωση αυτή, το Υπουργείο Παιδείας δεν έχει καταστρώσει κάποιο πρόγραμμα σπουδών- τέτοιο που να οφείλει να καταχωρηθεί σε ένα βιβλίο ύλης- και τα όρια της δράσης και της πρωτοβουλίας των ωρομίσθιων αυτών δασκάλων είναι σχετικά. Δεν υποχρεούνται να κάνουν παράσταση στο τέλος, το μάθημα έχει μια αύρα γενικής αισθητικής παιδείας, ωστόσο πολλοί αναγκάζονται ή επιλέγουν να συμμετέχουν συμβουλευτικά ή με απλήρωτες εργατοώρες στις θεατρικές εκδηλώσεις των σχολείων που συντονίζουν οι δάσκαλοι. Σπάνια μέσα στις δραστηριότητες του νηπιαγωγού- δασκάλου ή και καθηγητή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης- και μάλιστα με ανάλογη ποσοστιαία δραστηριοποίηση- είναι η διοργάνωση μιας θεατρική κατάστασης με τους μαθητές μέσα στο ωρολόγιο πρόγραμμα διαφορετικής από το ανέβασμα μίας παράστασης με επετειακές ή «διαγωνιστικές» αφορμές.

ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΩΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΙ

Οι τάσεις στην θεατρική εκπαίδευση λοιπόν διαμορφώνονται ως εξής: υπάρχουν οι θεατρολόγοι, με κατάλληλες σπουδές γενικά για τις παραστατικές τέχνες σε πολλά επίπεδα αλλά όχι απαραίτητα επίπεδα παιδαγωγικής εφαρμογής, οι δάσκαλοι και οι νηπιαγωγοί, με κάποια εκπαίδευση θεατρικής αγωγής και ικανή παιδαγωγική κατάρτιση αλλά χωρίς την κατάρτιση ενός ευρύτερου πεδίου που αφορά την τέχνη του θεάτρου, οι ηθοποιοί, με αυξημένες θεατρικές γνώσεις πρακτικής εφαρμογής αλλά χωρίς παιδαγωγική και θεατροπαιδαγωγική κατάρτιση, και βέβαια, και εγώ υπεισέρχεται μια νέα δύναμη, οι απόφοιτοι, ως επί των πλείστων σε επίπεδο μεταπτυχιακών σπουδών από σχολές του εξωτερικού, κυρίως αγγλοσαξωνικής κατεύθυνσης, θεατρικών ή παιδαγωγικών σπουδών με κύρια κατεύθυνση αυτήν που ονομάζουμε «θέατρο στην εκπαίδευση». Στην περίπτωση αυτή το θέατρο καλείται να υπηρετήσει όχι μόνο το θέατρο αλλά τη δομική σύσταση του αναλυτικού προγράμματος του σχολείου και την κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών. Με μια σειρά μεθοδευμένες τεχνικές οι δάσκαλοι του «θεάτρου στην εκπαίδευση» ή «εκπαιδευτικού δράματος» διεκδικούν ένα ανάλογο βήμα μέσα στην θεατρική εκπαίδευση αφού οι σπουδές τους έχουν θεσμική, και λειτουργική ως εκ τούτου, εφαρμογή σε κοντινά –τουλάχιστον ως προς την κοινή ευρωπαϊκή συνείδηση- μοντέλα εκπαίδευσης. Επειδή οι σπουδές αυτές είναι κυρίως μεταπτυχιακές συνήθως οι δάσκαλοι του ‘εκπαιδευτικού δράματος’ είναι πρωτύτερα δάσκαλοι- νηπιαγωγοί ή θεατρολόγοι και άρα απορροφημένοι από τα ισχύοντα κάθε φορά συστήματα.

ΜΕΤΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΕ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ

Στην Ελλάδα, από τις αρχές της δεκαετίας του 70, αρχίζει να επικρατεί ο όρος θεατρικό παιχνίδι και να προωθείται σε ελεύθερα καταρχήν εργαστήρια η έννοια της ελεύθερης αυτής επικοινωνίας και δημιουργικής έκφρασης των παιδιών με την καθοδήγηση ενός ενήλικα. Το θεατρικό παιχνίδι, σήμερα δυστυχώς βαπτίζει κάθε είδους θεατρική δραστηριότητα που κάνει κάποιος ενήλικας με μια ομάδα παιδιών. Ανεκδοτολογικά αναφέρω ότι μια δασκάλα του ολοήμερου σχολείου έκανε το αεροπλανάκι για να φάει ένα παιδί στο διάλειμμα και είπε ότι και αυτή ασχολείται με το θεατρικό παιχνίδι. Ωστόσο, το θεατρικό παιχνίδι, δεν είναι ένα σύστημα θεατρικής εκπαίδευσης τόσο ελεύθερο και άναρχο. Έχει μεθοδολογία και τεχνικές και απαιτεί, ανάλογα μια διευκρίνιση του τρόπου και του στόχου που γίνεται. Εδώ και πολλά χρόνια υπάρχουν εργαστήρια ενηλίκων για το θεατρικό παιχνίδι με κυρίαρχα τα εργαστήρια του Λάκη Κουρετζή στο θέατρο της Ημέρας, όπου υπάρχει τριετής κύκλος εργαστηριακών σπουδών με θέμα «Παιδαγωγική του θεάτρου- θεατρικό παιχνίδι». Πολλά ακόμα εργαστήρια λειτουργούν πλέον κάτω από αυτόν τον τίτλο ή κάτω από τίτλους όπως θέατρο της φαντασίας ή δραματοποίηση.
Σε επίπεδο μετεκπαίδευσης θα αναφέρω φυσικά το Δίκτυο για το θέατρο την εκπαίδευση με πλήθος ταχύρρυθμων και διευρυμένων εργαστηρίων με στόχο την μετεκπαίδευση των καθηγητών δασκάλων θεατρικής αγωγής καθώς και των καθηγητών που έχουν θεατρικές ομάδες στα σχολεία τους, από πολλές πιθανές κατευθύνσεις.
ή εργαστήρια όπως αυτό στο Θέατρο της Ημέρας που εδώ και πολλά χρόνια διοργανώνει έως και τριετές πρόγραμμα επιμόρφωσης με θέμα «Θεατρικό Παιχνίδι» ή τα πιο πρόσφατα Παιδίων Δράσεις, Πλατεία, εργαστήρι Μαιρηβή, Θεατρομάθεια, Αίσωπος, Θέατρο Μικρή Πόρτα, Πλεύσις, Θεατροφιλία κτλ. καθώς και πλήθος εργαστηριών για παιδιά και ενήλικες που διοργανώνονται από τις πολιτιστικές επιχειρήσεις των Δήμων σε όλη τη χώρα.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Το θέμα που απασχολεί εδώ είναι το πώς μπορούν όλοι αυτοί οι δάσκαλοι θεάτρου να συνεργαστούν. Νομίζω ότι μέσα από την εκπαίδευση που έχει ο καθένας μπορεί να λειτουργήσει προσθετικά στη διαμόρφωση ενός πιο συμπυκνωμένου και ευκρινούς θεατρικού προφίλ για το θέατρο ως επαγγελματικό εργαλείο. Ωστόσο, καλό είναι να μην μπερδευόμαστε ή απορρίπτουμε άλλες πρακτικές: πχ τη θεωρητική τεκμηρίωση που μπορεί να δώσει ένας θεατρολόγος της θεατρικής αγωγής- μια πιο διευρυμένης έκφρασης- ή την αυθόρμητη έκφραση μέσα από θεατρικό παιχνίδι, τη μεθοδικότητα του εκπαιδευτικού δράματος, την οργάνωση της θεατρικής έκφρασης ενός καλλιτέχνη που ανεβάζει μια σχολική παράσταση.
Από την πλευρά του επαγγελματικού θεάτρου για παιδιά και εκεί χρειάζονται μια μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση για τον παιδαγωγικό τους ρόλο.
Οι δάσκαλοι του θεάτρου οφείλουν να είναι κοντά στο θέατρο. Διδακτική του θεάτρου πρέπει να το αντικείμενο της διδακτικής δηλαδή το θέατρο. Όπως στη διδακτική των μαθηματικών κάποιος δεδομένα και εκ των προτέρων γνωρίζει καταρχήν μαθηματικά.