Η θεατρική παιδεία στην Ελλάδα, είτε μέσα από την τυπική ή την άτυπη εκπαίδευση, βρίσκεται σε μια δυναμική περίοδο τα τελευταία χρόνια. Εκτός από το σχολείο, κυρίως στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση μέσα από το μάθημα Θεατρική Αγωγή, προς αυτήν την κατεύθυνση έχουν ευαισθητοποιηθεί ιδιωτικοί και δημόσιοι οργανισμοί και μουσεία μέσα από τα οργανωμένα ή περιοδικά εκπαιδευτικά προγράμματά τους για παιδιά και νέους. Είτε με στόχο την καλλιτεχνική αγωγή, είτε με στόχο ένα ευρύτερο φάσμα μαθησιακών και κοινωνικών επιδιώξεων όπου οι θεατρικές τεχνικές (θεατρικό παιχνίδι, δραματοποίηση, εμψύχωση κ.ά.) αποτελούν εργαλείο ευαισθητοποίησης και μάθησης μέσα από την ψυχαγωγία, πολλά παιδιά είχαν φέτος τη χαρά να δουν με έναν νέο τρόπο τον πολιτισμό και τις κοινωνικές συνθήκες της σύγχρονης ζωής.
Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, Ναύπλιο
Εικαστικό Πρόγραμμα «Παιδιά και Καλλιτέχνες προτείνουν στο Σταθμό»
Στην αποθήκη του σιδηροδρομικού σταθμού μαζί με τους περιβάλλοντες χώρους στεγάστηκε το Μουσείο Παιδικής Ηλικίας του ΠΛΙ από το 1989 ως το 2003 με εκθέματα για το παιδί και το παιχνίδι, με έμφαση στο λαϊκό θέατρο, που πλαισιώθηκε με περιοδικές εκθέσεις και εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Από το 2003 τα εκθέματα βρέθηκαν στην αθέατη πλευρά του μουσείου, προκειμένου να συντηρηθούν και ο «Σταθμός» λειτούργησε ως χώρος εφαρμογής εκπαιδευτικών προγραμμάτων τόσο για τα παιδιά του Ναυπλίου όσο και για σχολεία από όλη την Ελλάδα, ενεργοποιώντας αισθήσεις και ενδιαφέροντα, με στόχο την ανάπτυξη της γνώσης μέσα από την ψυχαγωγία. Στο πρόγραμμα της σχολικής χρονιάς 2005-6 με τίτλο «Παιδιά και Καλλιτέχνες προτείνουν στο Σταθμό», έξι καλλιτέχνες συνεργάστηκαν με τα παιδιά και μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις και διαφορετικά υλικά άλλαξαν εσωτερικά και εξωτερικά το Σταθμό. Το πρόγραμμα ξεκίνησε με τις παρεμβάσεις του θεατροπαιδαγωγού Ηλία Πίτσικα (σε συνεργασία με την χορογράφο-θεατρολόγο Πατρίτσια Απέργη), που προσπάθησε, με το θεατρικό παιχνίδι ως εργαλείο, να οδηγήσει τα παιδιά, μέσα από το ανθρώπινο σώμα και την κίνηση, στην αρχιτεκτονική ανάγνωση του κενού χώρου. Η εικαστικός Μαριγώ Κάσση, μαζί με τα παιδιά να κόβουν και ράβουν χάρτινα ενδύματα, οδήγησε την ομάδα σε μια οργανωμένη εξόρμηση στην πόλη του Ναυπλίου, όπου τα παιδιά, φορώντας τις χάρτινες δημιουργίες τους προσκάλεσαν κόσμο στα προγράμματα του ΠΛΙ. Ανάλογη χροιά πήρε και το πρόγραμμα κατασκευής μάσκας, με την καθοδήγηση του εικαστικού καλλιτέχνη Σωτήρη Στέλιου, ως στοιχείου μεταμφίεσης με αφορμή τις Απόκριες. Το εικαστικό εργαστήριο του σκηνογράφου Γιώργου Ασημακόπουλου, ολοκλήρωσε τις καλλιτεχνικές δράσεις του εκπαιδευτικού τμήματος του μουσείου κάνοντας αισθητές τις ανησυχίες του Μουσείου, που τόσο μεστά αποδόθηκαν και από το περσινό εκπαιδευτικό πρόγραμμα του ΠΛΙ στις «Πτυχώσεις» στο Μουσείο Μπενάκη (με τον θεατροπαιδαγωγό Ηλία Πίτσικα)
Παιδικό Μουσείο
Το Παιδικό Μουσείο, από το 1987 που ιδρύθηκε, αποτελεί για τα παιδιά μία από τις πρώτες μουσειακές εμπειρίες, όπου τους παρέχεται ένα περιβάλλον προσαρμοσμένο στις ανάγκες και τις δυνατότητές τους, με την πεποίθηση ότι τα πραγματικά αντικείμενα, οι άμεσες εμπειρίες και η ψυχαγωγία, υποστηρίζουν τη μάθηση. Τα προγράμματα που σχετίζονται άμεσα με τις παραστατικές τέχνες έχουν συχνά αφορμή επετειακή. Φέτος λειτούργησαν διάφορα ταχύρρυθμα προγράμματα που χρησιμοποίησαν την μεθοδολογία του θεατρικού παιχνιδιού, της δραματοποίησης και της εμψύχωσης όπως το πρόγραμμα «Με παυσίπονο το γέλιο», όπου τα παιδιά, μέσα από τους δρόμους τους θεατρικού παιχνιδιού προσπαθούν να κάνουν την αγέλαστη μάγισσα να γελάσει και να γιατρευτεί δίνοντας νόημα στην παγκόσμια μέρα υγείας . Άλλοτε μέσα από βιωματικές δράσεις αντιλαμβάνονται τις ιστορικές ζυμώσεις της επανάστασης του 1821 ή, με θέμα «΄Ενδυμα, Ενδυμασία, Ενδυματολόγος», εξοικειώνονται με το επάγγελμα του ενδυματολόγου και των υλικών του και να σχεδιάσουν τα δικά τους πρωτότυπα ενδύματα. Στις ετήσιες δραστηριότητες του μουσείου, ωστόσο, όπως το πρόγραμμα «Βυθός», όπου παιδιά νεαρής ηλικίας εξοικειώνονται με τα μυστικά του θαλάσσιου κόσμου σε μια ειδικά διαμορφωμένη γωνιά του μουσείου, τα παιδιά οδηγούνται με βιωματικό τρόπο (μέσα από το θεατρικό παιχνίδι) στο γνωστικό αντικείμενο του προγράμματος με ευρύτερο στόχο να παρατηρήσουν, να σκεφθούν, να ερευνήσουν, να παίξουν, να πειραματιστούν και να δημιουργήσουν.
Μουσείο Μπενάκη
Τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα του Μουσείου Μπενάκη λειτουργούν από το 1978. Έχουν στόχο την επαφή των παιδιών με το Μουσείο, την ανάπτυξη της παρατηρητικότητας και της κρίσης, την καλλιέργεια της φαντασίας και του καλλιτεχνικού αισθητηρίου, τη δημιουργικότητα. Κινούνται παιδοκεντρικά, εφαρμόζουν σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους και απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 5-17 χρονών. Εκτός από τα συστηματικά εργαστήρια εικαστικής δημιουργίας και φωτογραφίας, καθώς και αυτά της επαφής των παιδιών με τις διάφορες εκφάνσεις της ελληνικής λαϊκής παράδοσης στο Μουσείο λειτουργεί η δυνατότητα δανεισμού διάφορων μουσειοσκευών με θέματα τα Λαϊκά παιχνίδια, Βόλτα στην παλιά Αθήνα, Γλώσσα και γραφή, Το κασελάκι του αγιογράφου κ.ά. Φέτος, αντλώντας έμπνευση από τα έργα του σκηνογράφου και συλλέκτη Διονύση Φωτόπουλου, παιδιά και νέοι είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τον ξεχωριστό αυτό κόσμο και να πειραματιστούν με τη σειρά τους δημιουργικά στο εικαστικό-σκηνογραφικό εργαστήριο σε συνδυασμό με θεατρικό παιχνίδι (ενδιαφέρον παρουσιάζει και το εκπαιδευτικό υλικό «Δοκιμές με τα σύνεργα του σκηνογράφου. Με αφορμή την έκθεση Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΗ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ», ένας εκπαιδευτικός φάκελος με 6 καρτέλες με προτάσεις για δραστηριότητες). Κατά την διάρκεια της Αποκριάς λειτούργησαν και περιοδικά προγράμματα όπως το «Φορώ τη μάσκα μου… και γίνομαι κάποιος άλλος!», με θέμα τη μάσκα, για παιδιά από 6 έως 10 ετών.
Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος
Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος εδώ και χρόνια έχει οργανώσει με ευαισθησία και συνέπεια προγράμματα για παιδιά, είτε για να ξεναγηθούν δημιουργικά στις θεατρικές εγκαταστάσεις των ιστορικών σκηνών της Θεσσαλονίκης είτε με συμπληρωματικό υλικό, καταρτισμένο από θεατρολόγους, ως συνέχεια της θεατρικής παράστασης. Μετά το επιτυχημένο πρόγραμμα επίσκεψης παρασκηνίων «Σας έχουμε στην Μπούκα», όπου τα παιδιά οδηγούνται σε μια βιωματική εμπειρία με αφετηρία με τα «άδυτα» των θεατρικών σκηνών του ΚΘΒΕ, φέτος το θέατρο έστειλε ένα επιτελείο ηθοποιών στα σχολεία της Θεσσαλονίκης οι οποίοι παρουσίασαν το πρόγραμμα «Ιλιάδος Ίχνευσις». Η ομάδα των ηθοποιών (με επικεφαλής τον Νίκο Βουδούρη), μέσα από μια μικρή οργανωμένη παράσταση αλλά και κοινές βιωματικές δράσεις με τα παιδιά, δραματοποίησαν πέντε θεματικές ενότητες της Ιλιάδας του Ομήρου, αναδεικνύοντας τη διαχρονικότητα του αρχαίου κειμένου, μεταμορφώνοντάς το μέσα από τη θεατρική δράση, συνδέοντας τα θέματα της Ιλιάδας με την σημερινή πραγματικότητα.
Μέσα στην τρέχουσα σχολική χρονιά το ΚΘΒΕ θα διεξάγει το θεατροπαιδαγωγικό πρόγραμμα για παιδιά πρώτης σχολικής ηλικίας με τίτλο «88 Βελανιδιές και Μύριες Ανεμώνες», με θέμα οικολογικό και έμφαση στη διαχείριση του περιβάλλοντος θα προσφέρει στους μαθητές ευκαιρίες για περιβαλλοντική, κοινωνική και αισθητική αγωγή μέσα από το θέατρο. Θα παρουσιαστεί χωριστά σε κάθε τάξη χωριστά για να εμπλέκονται βιωματικά όλοι οι μαθητές και θα πραγματοποιείται στις σχολικές αίθουσες. Υπεύθυνη για την επινόηση, τον σχεδιασμό και τη διδασκαλία του προγράμματος την Περσεφόνη Σέξτου. Στην υλοποίηση του προγράμματος θα συνεργαστούν οι ηθοποιοί-θεατροπαιδαγωγοί Ανδριανάκη Κατερίνα, ‘Αντζελ Δαβίδ και Λαμπρίδου Σοφία.
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού- Ελληνικός Κόσμος
Θέατρο, μία τέχνη τεχνών. Μια έκθεση που συνδέεται με τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ελληνικού Κόσμου (ένα ίδρυμα που έχει καθιερωθεί στο παιδικό κοινό για τα ενδιαφέροντα και πολυμορφικά προγράμματα του), με σκοπό να κάνει τους επισκέπτες να αγαπήσουν το θέατρο μέσα από τη μαγεία της παραγωγής μιας παράστασης, παρουσιάζοντας όλες τις πλευρές του θεάτρου και την πολύπλευρη εργασία των συντελεστών του, μέσα από την εξέλιξη της τέχνης του θεάτρου στους αιώνες. Η έκθεση αποτελείται από δέκα ενότητες όπου παραουσιάζονται η δραματουργία, η θεατρική αρχιτεκτονική, τα σκηνικά και κουστούμια , τα θεατρικά αντικείμενα, η μάσκα, το μακιγιάζ, οι φωτισμοί, το θέατρο χωρίς ηθοποιούς, το μουσικό θέατρο κτλ. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα περιλαμβάνει περιήγηση στην έκθεση και θεατρικό παιχνίδι στο κυκλικό πάτωμα της έκθεσης. Tο θεατρικό παιχνίδι περιστρέφεται γύρω από την προετοιμασία μιας παράστασης χρησιμοποιώντας στοιχεία θεατρικών έργων αλλά και στοιχεία κουστουμιών που βρίσκονται σε κρεμάστρες της αίθουσας. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα θα διαρκέσει για τα επόμενα 2 χρόνια και απευθύνεται σε σχολικές ομάδες. Σκοπός του είναι να μάθει στα παιδιά όλη τη διαδικασία δημιουργίας μιας θεατρικής παράστασης αλλά και να τους παράσχει πληροφοριακό υλικό, σε θεωρητικό επίπεδο μέσω των κειμένων και σε πρακτικό μέσω του παιχνιδιού.
Καλοκαίρι στην πόλη 2006. Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα από τον Ελληνικό Κόσμο, με στόχο να κρατήσει συντροφιά στους μικρούς φίλους που θα παραμείνουν στην Αθήνα μετά το κλείσιμο του σχολείου για τις καλοκαιρινές διακοπές σε ένα πρόγραμμα …αποδράσεων γεμάτων περιπέτειες στο «νησί» του Ελληνικού Κόσμου. Μέσα από πρωτότυπες βιωματικές δραστηριότητες και θεατρικό παιχνίδι τα παιδιά ανακαλύπτουν μέσα σε ομάδες τα μυστικά του Μουσείου, σε σχέση με την σύγχρονη τεχνολογία, την διατροφή των αρχαίων Ελλήνων, το θέατρο, την αρχαιολογία, την ιστορία του νομίσματος, τη ναυσιπλοΐα, τον κόσμο των μαθηματικών, δηλαδή με όλες τις θεματικές εκθέσεις του χειμώνα του Ελληνικού Κόσμου.
«Μυρωδιά από Κακάο» ένα θεατρο-παιδαγωγικό πρόγραμμα για το δημοτικό σχολείο.
Ένα αμιγώς θεατροπαιδαγωγικό πρόγραμμα με τίτλο «Μυρωδιά από Κακάο», εφαρμόστηκε φέτος στην Θεσσαλονίκη, σε 780 περίπου παιδιά ηλικίας 8-12 χρονών σε δημόσια σχολεία του νομού. Θέμα του η κοινωνική ανοχή και αποδοχή των αλλοδαπών παιδιών από τους γηγενείς συμμαθητές τους στο σχολείο. Ένα χρωματιστό ύφασμα στον ώμο, μία διασκεδαστική είσοδος στην αίθουσα διδασκαλίας, ένα ασυνήθιστο μουσικό μοτίβο, μία μυστηριώδης βαλίτσα και… η καθημερινότητα της τάξης έχει μεταβληθεί. Καθώς η ιστορία ενός παιδιού από την Αφρική ξεδιπλώνεται, μας δίνεται η ευκαιρία να μάθουμε πράγματα για την ζωή έξω από τα ελληνικά σύνορα μέσα από λέξεις, ονόματα, συνταγές μαγειρικής, χειροτεχνίες, χορούς, συνήθειες. Το μυστήριο σιγά σιγά ξετυλίγεται και η εμπλοκή στο δράμα λαμβάνει χώρα με έναν αβίαστο, φυσικό τρόπο… Μόλις ο ιδιοκτήτης της βαλίτσας λύσει τις απορίες των παιδιών για τα παράξενα αντικείμενα, για τον ίδιο και για την άφιξή του, τα παιδιά εμπλέκονται σε δραστηριότητες θεατρικού παιχνιδιού χρησιμοποιώντας ως μέσο έκφρασης μόνο το σώμα τους. Έπειτα, οι μαθητές παίρνουν στα χέρια τους σκίτσα που απεικονίζουν κοινωνικές καταστάσεις με τη μορφή διλημμάτων. Παρατηρούν, κρίνουν, αποφασίζουν και αναπαριστούν τις προτάσεις τους. Οι εικόνες ζωντανεύουν και εξελίσσονται και τα προβλήματα που ξεπηδούν και πληθαίνουν αναζητούν την λύση τους. Στο τέλος, μια σελίδα ημερολογίου περιμένει να χωρέσει τις εμπειρίες ενός αλλοδαπού παιδιού την πρώτη μέρα στο σχολείο. Ενός παιδιού ξένου, κι όμως ήδη πια γνωστού… «Τα θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα δίνουν στα παιδιά ερεθίσματα για προβληματισμό σε σχέση με στερεότυπα και συμπεριφορές» σημειώνει η υπέυθυνη του προγράμματος Δρ. Περσεφόνη Σέξτου. « Ο ρόλος της θεατροπαιδαγωγικής ομάδας είναι κυρίως να δείξει στα παιδιά τον τρόπο να σκέφτονται εναλλακτικά και να επεξεργάζονται ένα θέμα ερευνητικά από πολλές οπτικές γωνίες. Η ολοκλήρωση του προγράμματος πραγματοποιείται με την κατάλληλη αξιοποίησή του από τον εκπαιδευτικό της τάξης. Χωρίς τη συμβολή του εκπαιδευτικού δύσκολα θα αποτελέσει κινητήρια δύναμη ή παράδειγμα για αλλαγή». Για τον λόγο αυτό, οι δασκάλοι προμηθεύτηκαν με εκπαιδευτικό υλικό βασισμένο στο «Μυρωδιά από Κακάο» για χρήση μετά την αναχώρηση της ομάδας από το σχολείο. Το υλικό περιείχε δραστηριότητες που μπορούσαν να χρησιμοποιούν στη θεατρική, δια-πολιτισμική και γλωσσική αγωγή.
ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Βορείου Αιγαίου
Το ευαισθητοποιημένο και δραστήριο Δημοτικό Θέατρο Βορείου Αιγαίου, με την καθοδήγηση του Δήμου Αβδελιώδη και Γιώργου Μπινιάρη, έχει ξεκινήσει μια σειρά από εκπαιδευτικά προγράμματα όπου το θέατρο γίνεται ένας σημαντικός μοχλός κοινωνικής παρέμβασης.
Κάτω από αυτήν την φιλοσοφία λειτούργησαν τα προγράμματα θεατρικής αγωγής για τους εκπαιδευτικούς της Χίου με θέμα το εκπαιδευτικό δράμα και επί μέρους ενότητες: θεατρικά παιχνίδια και αυτοσχεδιασμοί, δραματοποίηση λογοτεχνικών κειμένων, λαϊκό παραμύθι, δημοτικό τραγούδι, θέατρο σκιών και θεατρικό αναλόγιο όπως και οι δραστηριότητες για παιδιά με αφορμή την παράσταση του «Οδυσσεβάχ» ή οι επισκέψεις σε σχολεία όπου σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς ο σκηνοθέτης Γιώργος Μπινιάρης πρότεινε στους μαθητές δραστηριότητες θεατρικής αγωγής σε θέματα αγωγής του λόγου, ρυθμών, αυτοσχεδιασμών και δραματοποίησης. Σημαντική ήταν η απήχηση του θεατροπαιδαγωγικού προγράμματος με τίτλο «Σε πιστεύω εγώ», με θέμα την έλλειψη επικοινωνίας και στόχο στην εφηβεία που εφαρμόστηκε στο 1ο ΤΕΕ Χίου σε συνεργασία του ΔΗΠΕΘΕ με την Δ/νση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν.Χίου με εισηγήτριες τις θεατροπαιδαγωγούς Μαρία Λούρου και Μαρία Ζεβελάκη.
ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
Παράλληλα με τα παραπάνω αξίζει να αναφερθούν και άλλες περιπτώσεις με πιο ειδικό χαρακτήρα , που όμως έχουν να επιδείξουν μια μεγάλη συνέπεια και ευαισθησία σε σχέση με τον παιδαγωγικό ρόλο των τεχνών ή των επιστημών στην χειραφέτηση των παιδιών. Οι παιδικές παραστάσεις σε νοσοκομεία που γενναία διοργάνωσε και φέτος το θέατρο του Νέου Κόσμου, τα θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα που συστηματικά διοργανώνει το θέατρο Τόπος Αλλού, τα περιβαλλοντολογικά προγράμματα με βιωματικό χαρακτήρα του Μουσείου Γουλανδρή και του Αρχέλωνα, οι βιβλιοπαρουσιάσεις με την άμεση συμμετοχή των παιδιών της ομάδας Τέχνης Πάροδος, οι δράσεις κοινωνικής παρέμβασης της εταιρείας Ώσμωση κ.ά. δίνουν πολλές ακόμα διαστάσεις για το πώς το θέατρο και οι θεατρικές τεχνικές μπορούν να συμβάλλουν στην εκπαίδευση και την κοινωνική και καλλιτεχνική αφύπνιση των παιδιών με τρόπους συμμετοχικούς, διαδραστικούς και επικοινωνιακούς προσφέροντας νέες μεθόδους προσέγγισης της γνώσης μέσα από το θέατρο. Η πιο συστηματική εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων που αξιοποιούν πτυχές του θεάτρου προϋποθέτει θεσμικές αλλαγές και υποστήριξη (μέσα από επιδοτήσεις και χορηγίες) για ουσιαστικές, συστηματικές και μακροχρόνιες συνεργασίες, έγκυρα εκπαιδευμένους θεατροπαιδαγωγούς (ηθοποιούς και θεατρολόγους – παιδαγωγούς) και επιμορφωμένους εκπαιδευτικούς που θα τα φιλοξενήσουν και θα τα αξιοποιήσουν με τους μαθητές τους σε μια τάξη πιο «ανοιχτή» προς τα νέα ερεθίσματα.
