Όνορ: Ένα μεταβαλλόμενο σύστημα ηθικής τάξης
Από την Τζωρτζίνα Κακουδάκη- Θεατρολόγο
ΚΛΩΝΤΙΑ: Κι αν με χάσεις;
ΤΖΩΡΤΖ: Θα καταστραφώ.
ΤΖΩΡΤΖ: Αυτό είναι ο έρωτας για σένα;
ΚΛΩΝΤΙΑ: Να ξέρω ότι μπορώ να σε διαλύσω.
Η ιστορία είναι γνωστή: μια γυναίκα θυσιάζει την καριέρα της για την καριέρα του άντρα που αγαπάει. Αυτός γίνεται διάσημος, αυτή είναι στο πλευρό του παρέχοντας μιαν ιδανική ζωή με ζεστό φαγητό και μια καλή κόρη. Στην δύση της ζωής τους εμφανίζεται μια άλλη γυναίκα, νέα, που διεκδικεί τη θέση της στη ζωή ισότιμα. Και ο άντρας πάει μαζί της. Τι γίνεται λοιπόν, όταν όλα αυτά που έχεις χρησιμοποιήσει για να προσδιορίσεις τον εαυτό σου, σε εγκαταλείπουν; Τι γίνεται όταν μια ώριμη, έξυπνη, υπεύθυνη και τρυφερή γυναίκα βλέπει την ζωή της να εξαφανίζεται; Όταν ένας ώριμος άντρας έχει βαρεθεί την επιτυχία; Όταν μια νέα γυναίκα προσπαθεί να βρει μια θέση σε έναν κόσμο που δεν την περιλαμβάνει; Όταν μια νέα κόρη, βλέπει ότι κάθε αξιοκρατικό σύστημα αξιών γκρεμίζεται; Πώς επιλέγουμε την ζωή και για ποιόν;
Η Όνορ[1] και ο Τζωρτζ. Και η Κλώντια. Ένα ζευγάρι και ένας εισβολέας, ένα ερωτικό τρίγωνο, ένας άντρας και δύο γυναίκες, μια γυναίκα σε δύο εκδοχές, ένας άντρας σε δίλλημα. Σε κάθε περίπτωση έχουμε ένα έργο που ακουμπάει στην δραματουργία δωματίου, στο θέατρο των ιδεών, των οικογενειακών αδιεξόδων. Στην παράδοση των έργων των διλημμάτων και της σιωπής του Ίψεν, του Στρίνγκμπεργκ, του Πίντερ και του Μάμετ αλλά στον απόηχο του Ευριπίδη. Ιστορίες της διπλανής πόρτας, που θα μπορούσαν να είναι σαπουνόπερες ή μελοδράματα, αλλά που ο χειρισμός της γλώσσας, η δημιουργία μιας ιδιαίτερης φόρμας και η καθαρότητα των δραματικών προσώπων, κάνουν το δράμα ισχυρό, καθηλωτικό για τον θεατή.
Στην περίπτωση του έργου Όνορ, της Τζοάννα Μάρεϊ Σμιθ, η γλώσσα είναι ο καταλύτης, μιας και οι ήρωες είναι όλοι συγγραφείς! Οι τρεις αντίπαλοι είναι καλοί στα λόγια. Ο Τζωρτζ δημοσιογράφος, έχει μάθει να διαχειρίζεται την πραγματικότητα των άλλων προς όφελός του. Η Όνορ, ποιήτρια έχει δημιουργήσει ένα προστατευτικό κέλυφος γύρω από τον εαυτό της, την ουτοπία ότι η ζωή θα συνεχίζει όπως την έχει σχεδιάσει, το βάρος των προσωπικών της υποχωρήσεων θα είναι το λάβαρο της σταθερότητας της ζωής. Η Κλώντια, δημοσιογράφος και επίδοξη μυθιστορηματογράφος, με την ορμή της νεότητας να δοκιμάζει τα πάντα. Την κινητικότητα και την διαθεσιμότητα, την αρπαγή αλλά και την αγκαλιά της, τον ρεαλισμό, ως μια αφοπλιστική πηγή ειλικρίνειας σχεδόν κυνικής. Οι διάλογοι των προσώπων δεν αναλώνονται σε μικροσυζητήσεις, πάνε κατευθείαν στην ουσία. Μια διαδοχή συναντήσεων και συζητήσεων με ακρίβεια χειρουργική, με λέξεις που σκοτώνουν, που περιγράφουν μια συνολικότερη ανθρώπινη κατάσταση, μέσα από γενικεύσεις, συμπεράσματα, αφορισμούς, στιχομυθίες και ατακαρίσματα. Λες και τα λόγια, οι υποσχέσεις και οι αναλύσεις έχουν αντικαταστήσει την πραγματική ζωή.
Οι δύο ανταγωνίστριες του έργου μοιάζουν να είναι αντίθετες. Η μια ρεαλίστρια η άλλη ρομαντική. Η μια επιφανειακή ή άλλη ποιήτρια. Η μία εφήμερη, η άλλη παντοτινή. Η μια διεκδικητική ή άλλη παραδομένη. Η μια αυτό που είναι ή άλλη αυτό που επέλεξε να γίνει. Η μία νέα και η άλλη γριά. Και οι δύο εξαρτώμενες από έναν άντρα για να αποδείξουν ή να υποδουλώσουν την δύναμή τους. Και οι δύο θύματα μιας ανδροκρατούμενης κοινωνίας, η μια ως εξολοθρευτής ή άλλη ως μάρτυρας. Κι όμως, στην πραγματικότητα δεν είναι μια εναντίον της άλλης. Η κάθε μία είναι εναντίον του Τζωρτζ στην προσπάθειά της να οριστεί μέσα από εκείνον. Ο ανταγωνισμός των φύλων, η κτητικότατα του αδυνάτου, υπερισχύει.
Και ο Τζωρτζ; Αυτός ο αιώνιος άντρας έφηβος, ο γεμάτος υπεροψία, ματαιοδοξία και περιέργεια; Στο έργο, μέσα από μια μάτια γυναικεία, είναι σχεδόν στερεότυπος, σχηματοποιημένος, εύκολη λεία στην κριτική ενός γυναικείου ακροατηρίου. Είναι όμως έτσι; Θα έπρεπε να χρεώνεται αυτός τις επιλογές του άλλου; Ο θύτης είναι θύμα; Κουβαλώντας μια προαιώνια ενοχή ο Τζωρτζ καλείται να χρεωθεί τις θυσίες της γυναίκας του, για να έχει την αξιοζήλευτη οικογένεια. Και αν η Όνορ συνέχιζε την καριέρα της; Τί την σταμάτησε από την προσωπικότητά της; Να γίνει, από επιλογή, δεύτερη; Γιατί μπήκε στο περιθώριο της ζωής ενός άλλου; Σε μια σχέση πρέπει κάποιος να υποχωρεί; Σε ένα σημείο του έργου, όταν ο Τζωρτζ ζητάει να διαλύσουν τον γάμο και να μοιράσουν τα υπάρχοντά τους, του λέει: «Άρα θα πρέπει- ακουσέ με- να μοιράσουμε και τη δυστυχία. Και τη χαρά! Εσύ θα πάρεις τη μισή από τη δυστυχία μου κι εγώ θα πάρω τη μισή από την καινούργια χαρά σου.» Τι μας ανήκει και τι δικαιούμαστε; Πώς μπορεί να αποκωδικοποιήσει την οφειλή του αυτός που του εξασφαλίζεται μια ζωή δεδομένη;
Το Όνορ είναι ένα έργο που για την τιμή. Την τιμή που έχουν τα πράγματα και την τιμή που βάζουμε εμείς. Το πώς διαλέγουμε μεριές. Τι έχει τελικά περισσότερη αξία. Πώς αξιολογούμε την αξία μας και την αξιοπρέπειά μας. Πώς διατηρούμε την τιμή μας, τί προσθέτουμε και αφαιρούμε σε και από αυτήν. Για όλα αυτά που αφήνουμε εμείς στην άκρη και μετά τα ζητούμε, τάχα δικαιωματικά, από άλλους. Για το κόστος των επιλογών μας. Για το αν η τιμή μας είναι πάνω από τα συναισθήματα μας. Για το αν τα ντετερμινιστικά συστήματα της ηθικής αξιολόγησης των πραγμάτων είναι πραγματικά αμετάβλητα.
Στο τρίγωνο αυτό προστίθεται και η κόρη του Τζωρτζ και της Όνορ, η Σόφι ∙Σόφι, για την σοφία που της έδωσαν οι γοητευτικοί γονείς της. Μια κοπέλα, όχι πολύ μικρότερη από την Κλώντια, που τελειώνει τις σπουδές της, που δεν είναι ακόμα τίποτα παρά μια κόρη. Υποκαθιστώντας ένα είδος τραγικού χορού, συμμετέχει στα γεγονότα με το δικαίωμα του μικρού παιδιού, αυτού που μπορεί να αντιλαμβάνεται το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο, την προσφορά και την προδοσία. Σαν τρίτος στην ιστορία των τριών μπορεί να θέτει ισχυρές ερωτήσεις και να μην γοητεύεται από τις κομψές απαντήσεις. Χωρίς να μπορεί να αλλάξει τα γεγονότα, χωρίς να έχει δύναμη, λειτουργεί σαν ένας αντιπρόσωπος της κοινής αλλά και της προσωπικής γνώμης, και είναι αυτή που πληγώνεται περισσότερο στις αντικρουόμενες δυνάμεις, αυτή που το μέλλον της θα αλλάξει ριζικά από την εμπειρία της επιλογής. Η Σόφι είναι σαφής στην συζήτηση με τον πατέρα της.
«Και δεν υπερασπίζομαι εκείνην (την μητέρα της). Όταν κάθομαι και σου λέω πόσο- πόσο αδύναμος είσαι- αγωνίζομαι για την δική μου ζωή. Αγωνίζομαι για το δικό μου μέλλον. Δεν μιλάω στον πατέρα μου, στον άντρα μιλάω. Και του λέω πως σε τριάντα χρόνια δεν θα υπηρετώ τις αδυναμίες του. Και δεν θα κλάψω ποτέ για τον χαμό του.»
Φαίνεται ότι οι όροι της αγάπης αλλάζουν. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Δημιουργεί ωστόσο πολλές απορίες.
Με αφορμή την παράσταση του έργου της Τζοάννα Μάρεϊ Σμιθ Όνορ, Θέατρο της Άνοιξης, 2007-08, σκηνοθεσία Νίκος Αρμάος
[1] HONOUR/ ουσιαστικό: πηγή υπερηφάνειας, προνόμιο, “τιμή“, I consider it an honour θεωρώ τιμή μου/τιμητικό # τιμή, υπόληψη: code of honour κώδικας τιμής § debt of honour χρέος τιμής # ηθική ακεραιότητα: his honour is at stake διακυβεύεται η ηθική του ακεραιότητα # τίτλος, τιμητική διάκριση: he‘s showered with honours είναι πνιγμένος στις τιμητικές διακρίσεις # (το) καμάρι: he‘s a honour to his profession είναι το καμάρι του επαγγέλματός του # (ως τίτλος προσφώνησης δικαστή κλπ.) εντιμότατος: I don‘t know your honour ! δεν γνωρίζω εντιμότατε κύριε δικαστά! # ΦΡΑΣΕΙΣ: . honour bright! εντίμως! λόγω τιμής! § honour shows the man! αρχή άνδρα δείκνυσι! § § do the honours 1. εκτελώ χρέη οικοδεσπότη > 2. αποδίδω τιμές § give one’s word of honour δίνω το λόγο της τιμής μου § give / pay / render honours αποδίδω τιμές § have the honour to.. έχω την τιμή να.. § in honour of.. προς τιμήν του/των.. § insult sb. ‘s honour θίγω την τιμή κάποιου § point of honour, a θέμα τιμής, θέμα ηθικής τάξεως § to what do I owe this honour? σε τι οφείλω αυτή την τιμή; (από το λεξικό www.in.gr)
