ΠΕΤΡΟΥΣΕΦΣΚΑΓΙΑ ΛΟΥΝΤΜΙΛΑ
Με αφορμή την παράσταση Έρωτας/ Ένα ποτήρι νερό
Once upon a no-time…
Η Λουντμίλα Πετρουσέφσκαγια έχει χαρακτηρίσει τη Ρωσία ως «μια γη θηλυκών Ομήρων». Ο χαρακτηρισμός της μπορεί να σημαίνει δύο πράγματα: ότι η καθημερινή ζωή στη Ρωσία είναι ένα «επικό» ταξίδι και ότι οι γυναίκες της Ρωσίας έχουν ένα ιδιαίτερο χάρισμα να λένε τις ιστορίες τους.
Γεννήθηκε στη Μόσχα στις 26 Μαϊου1938. Ο πατέρας της ήταν δημόσιος υπάλληλος.
Έζησε δύσκολα χρόνια πολέμου- πείνα και περιπλάνηση σε σπίτια συγγενών. Έζησε στα παιδικά της χρόνια σε παιδικό οικοτροφείο στα περίχωρα της πόλης Ουφά.
« Μια νοσοκόμα μου είπε ότι αν στάξεις μια σταγόνα αγνό ανθόγαλα ανάμεσα στα δόντια του μωρού θεραπεύονται τα εντερικά, αν υπάρχουν δόντια. Έτσι πεθαίνουν μερικά γιατί δεν έχουν δόντια»
Ένα ποτήρι νερό
(μετάφραση Ιώ Μαρμαρινού)
Μετά τον πόλεμο επέστρεψε στη Μόσχα και αποφοίτησε από τη σχολή δημοσιογραφίας του πανεπιστημίου της Μόσχας το 1961.Εργάστηκε σαν ανταποκρίτρια σε εφημερίδες της Μόσχας, σαν συνεργάτης εκδοτικών οίκων και από το 1972 σαν συντάκτης στο Κεντρικό Στούντιο της Τηλεόρασης.
Από νεαρή ηλικία άρχισε να γράφει ποιήματα και σενάρια για φοιτητικές βραδιές, χωρίς να σκέφτεται σοβαρά το επάγγελμα του συγγραφέα. Παρακολούθησε το εργαστήριο συγγραφής θεατρικού έργου του Αλεξέι Αρμπούζωφ.
«Όταν σκέφτομαι την Πετρουσέφσαγια το μόνο που ελπίζω είναι να μην παραγνωριστεί το ταλέντο της» Αλεξέι Αρμπούζωφ 1979
(από το προλογικό του σημείωμα στο περιοδικό «Τεάτρ», όπου δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το έργο Έρωτας)
Το 1969 υπέβαλε προς δημοσίευση κάποια διηγήματα στην εφημερίδα «Νόβυϊ Μιρ» ο τότε εκδότης Ταρντόφσκυ ζήτησε να μην παραχωρήσει η δημοσίευσή τους και να μην χάσουν τα «ίχνη» της συγγραφέως. Το πρώτο δημοσιευμένο έργο της ήταν το διήγημα Πέραν των Χωραφιών το οποίο δημοσιεύθηκε το 1972 στο περιοδικό «Αβρόρα». Από τότε και για περισσότερο από μια δεκαετία τα έργα της δεν δημοσιεύονταν.
Τα πρώτα της δραματικά έργα παρουσιάστηκαν από ερασιτεχνικά θέατρα Το Τσινζάνο στο θέατρο «Γκαουντεάμους» στην πόλη Λβοβ, το
Μάθημα Μουσικής (1973), στο θέατρο «Μοσκβορέτσγε» το 1979 σε σκηνοθεσία Ρ. Βικτιούκ που σχεδόν αμέσως απαγορεύθηκε.
Το έργο της έχει χαρακτηριστεί σχνά «τσεχωφικό» και υπό την έννοια ότι τα έργα της ασχολούνται με την καθημερινή, σύνθετη πορεία της ζωής, ο ορισμός προκύπτει μάλλον εύστοχος. Όπως και ο Τσέχωφ, επιμένει ότι το έργο της είναι βαθύτατα κωμικό και, παρόλο που κάθε άλλο παρά «παρηγορεί», σε διασκεδάζει με έναν παράδοξο τρόπο, συμβιβάζοντας το χάσμα μεταξύ ανθρώπινης φιλοδοξίας, προσδοκίας και τελικής επίτευξης. Είναι ίσως ακριβώς αυτή η επίγνωση που καθορίζει τον «χωρίς λύση» χαρακτήρα των περισσότερων έργων της.
Stephen Mulrine
(μετάφραση Θ. Μοσχόπουλος)
Το 1979 η ταινία κινουμένων σχεδίων Το παραμύθι των παραμυθιών, σε σενάριο δικό της και σκηνοθεσία του Γιούρι Νόρσταιν βραβεύθηκε με 6 διεθνή βραβεία.
Υπάρχουν πολλοί θεατρικοί συγγραφείς που, σαν την Πετρουσέφσκαγια, μπορούν να περισυλλέξουν ακατέργαστες δημώδεις εκφράσεις –ρυθμικές, ηχηρές και σπαρταριστές- και να τις μετατρέψει σε πολύτιμους λίθους.
Αλεξέι Πλαβίνσκι
(κριτική για Το παραμύθι των παραμυθιών στο περιοδικό Soviet theater)
Με τον ερχομό της «γκλάσνοστ» στα μέσα της δεκαετίας του ’80, αρχίζουν να ανεβάζουν έργα της τα οποία αρχίζουν να εκδίδονται.
“Η Πετρουσέφσαγια, ανήκει στην επονομαζόμενη «γενιά του 40», μια γενιά συγγραφέων και ποιητών που εμφανίστηκε μετά την περεστρόικα. Η Πετρουσέφσαγια έχει θεωρηθεί ότι έχει λογοτεχνικές επιρροές από το παράλογο, το θέατρο του Μπέκετ και του Ιονέσκο. Φέρνει το θεατή και τον αναγνώστη αντιμέτωπο με την παραδοξολογία , το επουσιώδες, τη «μπανάλ» πλευρά των ανθρώπινων συναλλαγών:, έτσι ώστε να προκαλέσει ταυτόχρονα «το αίσθημα για το είναι ιδεατό και τι είναι υποχρεωτικό να γίνει. Στηρίζει συνειδητά την «ποιητική» στην πρόσληψη « Ο θετικός ήρωας στα έργα μου είναι το κοινό».
Slobodanka Vladiv- Glover
(Από την μελέτη The Russian Anti-Oedipus: Petrushevskaya’s the Three Girls in blue, Australian Slavonic and East European Studies, τόμος 12, νο. 2, 1998)
Το 1988 εκδίδεται ο συλλογικός τόμος Τραγούδια του 20ου αιώνα, όπου περιλαμβάνεται το έργο της Τσινζάνο, μια εκδοτική προσπάθεια της ¨Ενωσης Εδργατών του θεάτρου. Παρόμιοι οργανισμοί δρουν με δική τους πρωτοβουλία και εκδίδουν-ενάντια στην πολιτική του Κόμματος-«αντιφατικούς» άρα παραγνωρισμένους συγγραφείς.
Συχνά δύσκολο να τις διαβάσεις, τις ιστορίες της είναι ακόμα πιο δύσκολο να τις ξεχάσεις.
Κριτική για το Cinzano, The New York Times Book Review, D. M. Thomas
Τα επαγγελματικά θέατρα άρχισαν να ανεβάζουν τα έργα της την δεκαετία του ’80: Το μονόπρακτο ΄Ερωτας στο θέατρο «Ταγκάνκα», το έργο Το διαμέρισμα της Κολομπίνα στο θέατρο «Σοβρεμένικ», η Μοσχοβίτικη Χορωδία στο ΜΧΑΤ.
«έμαθες τουλάχιστον δύο πράγματα στη σχολή: να χορεύεις βαλς και να πλένεις σεντόνια. Μαζί πάνε αυτά. Είσαι ο ιδανικός άντρας»
Έρωτας
(μετάφραση Κ. Σκαλιόρας)
Για πολύ καιρό η συγγραφέας έγραφε αδυνατώντας να δημοσιεύσει τα διηγήματα και τα θεατρικά της έργα που παρουσίαζαν «τις σκιώδεις πλευρές της ζωής».
Πουθενά δεν είναι τόσο εμφανή και απτά τα αποτελέσματα της «γκλάσνοστ» όσο στο θέατρο- από παράδοση βήμα διαλόγου πάνω σε ιδεολογικά ζητήματα σε μία κοινωνία που ανέκαθεν έπαιρνε την τέχνη σοβαρά. Αυτό εντοπίζεται και στην πρωτοφανή ίδρυση εκατοντάδων κυριολεκτικά νέων σκηνών από το 1985- κάποιες από αυτές στεγάζονται σε υπόγειες σοφίτες- και από την άλλη στο αυξανόμενο διεθνές ενδιαφέρον για μια σημαντική ομάδα θεατρικών συγγραφέων. Μια ομάδα που δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί γενιά μια και τα μέλη της ενώνει λιγότερο η ηλικία ή οι κοινές αναφορές και περισσότερο μια κοινή ανάγκη για ρήξη της σιωπής που περιβάλλει τη Σοβιετική σιωπή.
Stephen Mulrine
(μετάφραση Θ. Μοσχόπουλος)
Δεν σταματάει, ωστόσο, να γράφει θεατρικά έργα. Ανάμεσα τους Αντάντε, Τα γενέθλια της Σμιρνόβα, Αθάνατη αγάπη, Παγίδες και βρόγχοι, Το κλιμακοστάσιο, Σκοτεινός θάλαμος (Η εκτέλεση, Η συνάντηση, Ένα ποτήρι νερό, Απομονωμένο κουτί), Δύο παράθυρα, Τρία κορίτσια ντυμένα στα μπλε κτλ.
Ενώ κοιμόμουν πέταξε από πάνω μου το φεγγάρι και είχε φτερά. Είχε κάτι μικρά μαύρα μάτια. Δεν το φοβόμουν. Είχε ένα γαλάζιο κορμί και ένα μεγάλο ροζ αγκίστρι, που ήταν ροζ μόνο στην άκρη του και όλο το υπόλοιπο έλαμπε. Δεν μου μίλαγε. Της είπα τα πάντα για τις αναποδιές που μου έτυχαν. Μου απάντησε: «Δεν πετάω πάνω από τη Μόσχα»
Τρία κορίτσια ντυμένα στα μπλε
(μετάφραση από τα αγγλικά Τ.Κ)
Ο πεζός λόγος της Πετρουσέφσκαγια εμφανίζεται ως συνέχεια της δραματουργίας της από άποψη επιλογής θεμάτων και χρήσης καλλιτεχνικών μεθόδων. Τα έργα της αποτελούν μια ιδιόμορφη εγκυκλοπαίδεια της ζωής των γυναικών από τη νεότητα ως τα γεράματα. Οι περιπέτειες της Βέρα, Η ιστορία της Κλαρίσσα, Η κόρη της Ξένιας, Εγώ είμαι με τη Σουηδία, Η χώρα, Μυστικισμός, Υγιεινή και πολλά άλλα. Το 1990 γράφτηκε ο κύκλος Άσματα των ανατολικών Σλάβων.
Η διεισδυτική ματιά της και η ερμηνεία που δίνει στους «κοινούς τόπους» κάνοντάς τους μια ανεξερεύνητη περιοχή του Σοβιετικού ρεαλισμού, η κατανόηση της για τους κοινούς ανθρώπους, όπως αυτοί είναι στην πραγματικότητα, το οξυμένο και ακριβές «αυτί» της συντονισμένο στην καθημερινή κουβέντα, στον τρόπο που πραγματικά μιλούν οι άνθρωποι- όλα αυτά κάνουν τα έργα της εξαιρετικά ελκυστικά. Στην ουσία το έργο της είναι από τη βάση του α-πολιτικό- με τον τρόπο που ο όρος «πολιτικό» συνήθως χρησιμοποιείται. Δεν υπάρχει καλά-καλά στα έργα της,ούτε αράδα ευθείας κριτικής απέναντι στο σύστημα, το Κόμμα, την νομενκλατούρα, και ούτε ποτέ αναφέρεται το όνομα κάποιου επίσημου. Αυτό που την απασχολεί κατ’ αρχήν είναι οι ανθρώπινες σχέσεις»
Stephen Mulrine
(μετάφραση Θ. Μοσχόπουλος)
Το 1992 το μυθιστόρημα Η ώρα: Νύχτα κέρδισε το βραβείο Booker Ρώσικης Λογοτεχνίας.
Βλεφαρίδες μεγάλες, πυκνές, σγουρές βλεφαρίδες, μικρές βεντάλιες. Όλοι οι γονείς και ειδικά οι παππούδες και οι γιαγιάδες αγαπούν τα μωρά τους με μια τέτοια αγάπη, σωματική. Τους προσφέρουν όσα χρειάζονται για να αναπληρώσουν όλα τα άλλα που θα τους τύχουν στη ζωή. Είναι μια αγάπη αμαρτωλή, στο λέω, αλλά και τί να κάνεις; Η φύση μας έπλασε για να αγαπάμε.
Η ώρα: Νύχτα
(μετάφραση από τα αγγλικά Αντώνης Γαλέος)
Γράφει επίσης παιδική λογοτεχνία όπως Παραμύθια για ενήλικα παιδιά, Μια φορά και έναν καιρό υπήρξε ένα ξυπνητήρι, Έλα μαμά- έλα, Παραμύθια, όπως τα λένε στα παιδιά , Η μικρή μάγισσα, Κουκλομυθιστόρημα.
« Όταν βγήκαν στην αυλή η μικρή ανάπηρη πριγκίπισσα ζήτησε από τον πρίγκιπα να την σηκώσει στα χέρια του και να την βάλει στη σέλα.. «Υπάρχουν υπηρέτες για αυτήν τη δουλειά» είπε ο πρίγκιπας χαμογελώντας. «Θα ήθελα να το κάνεις εσύ» απάντησε η πριγκίπισσα. «Τι καπρίτσιο είναι πάλι αυτό», ρώτησε ο πρίγκιπας, χαμογελώντας και φώναξε τους υπηρέτες, που την σήκωσαν σαν πούπουλο και τις έδωσαν να κρατήσει τα μεταξωτά γκέμια στα ευαίσθητα χέρια της. Ο πρίγκιπας ήταν αρρενωπός και αθλητικός νέος που δεν μπορούσε να ανεχθεί τη μουρμούρα, τους αναστεναγμούς και τους συναισθηματισμούς. Επίσης, είχε τις πληροφορίες του ότι η πριγκίπισσα ήταν κακομαθημένη και γενικώς ένα μεγάλο μωρό και είχε ήδη αποφασίσει ότι χρειάζεται να της κάνει εκπαίδευση από το μηδέν πριν το γάμο.»
Η πριγκίπισσα με τις πάλλευκες πατούσες
(από το Παραμύθια για ενήλικα παιδιά, μτφ. Τ.Κ)
Στον κινηματογράφο έχουν μεταφερθεί τα έργα της Η κλεψύθρα (1999 σκην. Γ. Ντζιλγκέρωφ, Βουλγαρία) και Η εκτέλεση (2000 σκην. Β. Ντομπρίτσεβα- Ν. Κόσεβα, Βουλγαρία). Η Λουντμίλα Πετρουσέφσκαγια ζει και εργάζεται στη Μόσχα. Έχει 3 παιδιά.
Ψάχνουμε μάταια για μια «ατάκα-φινάλε». Οι δε ήρωες παραμένουν τόσο χαοτικοί κι μπλεγμένοι στο τέλος του έργου, όσο και στην πρώτη τους είσοδο στη σκηνή.
Stephen Mulrine
(μετάφραση Θ. Μοσχόπουλος)
Τζωρτζίνα Κακουδάκη
Με αφορμή την παράσταση Έρωτας/ Ένα ποτήρι νερό της Λουντμίλα Πετρουσέφσκαγια, Θέατρο του Νέου Κόσμου, 2002-03, σκηνοθεσία Μανωλης Ιωνάς, Εταιρεία Θεάτρου Τελεία
Πηγές:
-Έρωτας, μτφ. Κωστής Σκαλιόρας, εκδ. Ολκός, 1994, Αθήνα
-Θέατρο του Νότου, Έρωτας, πρόγραμμα παράστασης, 12 Μαρτίου 1996
-Ένα ποτήρι νερό, μτφ. Ιώ Μαρμαρινού, περιοδικό Εκκύκλημα, τεύχος 26, 1990, Αθήνα
-Θέατρο Σημείο, Ένα ποτήρι νερό, πρόγραμμα παράστασης, 24 Σεπτεμβρίου 994
-Cinzano and eleven plays, tr. Stephen Mulrine, Nick Hern Books, 1991, UK
www.imdb.com, www.bn.com, www.amazon.com, www.slavweb.com, www.isar.org.
καθώς και βιβλιογραφικές και βιογραφικές εκδόσεις από το Ινστιτούτο Πούσκιν.
