Σημειώσεις από το εργαστήριο
Περίληψη
Το εργαστήριο εστιάζει στην διδασκαλία των λογοτεχνικών κειμένων μέσα από την θεατρική πράξη, με αφορμή το θεατρικό έργο που διδάσκεται στην Γ’ Γυμνασίου, “Ελένη” του Ευριπίδη.
Σκοπός είναι να μπορέσει ο εκπαιδευτικός (και ο μαθητής) να απομακρυνθεί από το σχολικό βιβλίο και να αναζητήσει ποιότητες, μοτίβα και αρχές που διέπουν την αρχαία τραγωδία, αλλά και να αξιοποιήσει θεατρικές τεχνικές, -που ενδεχομένως έχει ήδη στην εμπειρία του-, για να προσεγγίσει τα θέματα του δραματικού κειμένου: η αναγνώριση, η αναμονή, η αφήγηση μιας μεγάλης πολεμικής ιστορίας, η διαχείριση των χορικών, η αναγγελία μιας αναπάντεχης είδησης, η λειτουργία της εξαπάτησης. Μέσα από βιωματικές δράσεις, σκηνοθετικές προσεγγίσεις, στοιχεία υποκριτικής, δραματουργική ανάλυση και θεατροπαιδαγωγικές δραστηριότητες, το έργο του Ευριπίδη θα πάρει διαστάσεις θεατρικής πράξης, με έμφαση στο εδώ και τώρα της σκηνής.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στο εργαστήριο έγιναν δράσεις που κυρίως εστίασαν σε μια προετημασία για τα βασικά ζητήματα του έργου του Ευριπίδη Ελένη, βασιζόμενο στην διαχείρηση της αναπάντεχης είδησης, υλικό που μπορεί να προηγηθεί της παράστασης, ή των διδακτικών ενοτήτων του σχολικού βιβλίου που αφορούν στην είσοδο αγγελιαφόρων, στην αναγνώριση, στη θέση του χορού μέσα στη δράση.
Eργαστηριακές Σημειώσεις
ΜΕΡΟΣ Α
Η μαγική χρήση του χαρτιού
- ΤΙ ΕΚΑΝΑ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΠΡΩΙ
Ομάδα σε κύκλο. Οι συμμετέχοντες παίρνουν ενα χαρτί α4. Στη σειρά του ο καθένας δίνει στο χαρτί μία μαγική χρήση, δημιουργώντας με αυτό ένα αντικείμενο. Περιγράφεται κάθε φορά μια δράση που κάναμε το πρωί (π.χ. κοιμάμαι πάνω στο μαξιλάρι μου, πίνω καφέ σε ένα ποτήρι, χρησιμοποιώ μια πετσέτα, χτενίζομαι με μια επίπεδη χτένα, βουρτσίζω τα δόντια μου κ.ο.κ.). Ο καθένας που παίζει, δεν μας λέει τι έκανε, το μαντεύει η ομάδα.
- ΤΙ ΔΟΥΛΕΙΑ ΚΑΝΩ
Ο καθένας χρησιμοποιεί το χαρτί για μας δείξει τι δουλειά κάνει ή τι σπουδάζει ή τι εξοσχολικές δραστηριότητες κάνει. Το χαρτί μπορεί να χρησιμοποιηθεί με κάπως μεγαλύτερη ελευθερία, αλλά και πάλι είναι προτιμότερο να αποφύγουμε τη χρήση του χαρτιού με τη ρεαλιστική του ιδιότηταω (ειδικά σε ένα σεμινάριο εκπαιδευτικών ή μαθητών που το χαρτί α4 είναι μέρος της καθημερινής σχολικής εμπειρίας).
ΣΤΟΧΟΣ: Η δράση αυτή έχει στόχο να ενεργοποιήσει την φαντασία και να δώσει μια συμβολική ή σημειολογική χρήση σε ένα συνηθισμένο και αρκετά συγκεκριμένο (μιας και σχετίζεται με επίσημη αλληλογραφία, χαρτί διαγωνίσματος, λογαριασμό, αποτελέσματα εξετάσεων κτλ) αντικείμενο της καθημερινής (σχολικής ή εργασιακής) ζωής. Σκοπός εδώ είναι να ξεπεράσουμε το φόβο της “άδειας σελίδας” και να δώσουμε μόνοι μας περιεχόμενο στο “χαρτί”. ων, ﷽﷽﷽﷽﷽ομικικυ ταξιδιου, της επαγγελματικ
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Το χαρτί μπορεί κάποιος να το τσαλακώσει ή να του δώσει ένα σχήμα αλλά όχι να το σκίσει. Καλό είναι να αποφεύγονται κατασκευές οριγκάμι (σαϊτες, καραβάκια, βατραχάκια, βεντάλιες κτλ) και να επιλέγονται πιο “ανοιχτές χρήσεις” του χαρτιού.
Το χαρτί ως αντικείμενο, είναι χρήσιμο για την ανάπτυξη της φαντασίας, ιδίως όταν μπορεί να έχει μια χρήση που κάπως να παραλληλίζεται /παραπέμπει/σχετίζεται με την χρήση ενός αληθινού αντικειμένου. Π.χ. ένα α4 χαρτί μπορεί να “είναι” μαξιλάρι, αλλά δύσκολα μπορεί να είναι σεντόνι, μιας και το σεντόνι είναι ένα πολύ μεγαλύτερο αντικείμενο από μια κόλλα χαρτί. Αν κάποιος το επιλέξει, θα σχετίζεται πιο πολύ με τη δράση “σκεπάζομαι” παρά με τη μαγική χρήση ενός αντικειμένου στη θέση του “σεντονιού”.
- ΜΙΑ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ
Επανάληψη της προηγούμενης δραστηριότητας με νέο θέμα. Τώρα το θέμα είναι πιο ελεύθερο, γιατί με το χαρτί μπορούμε να εκφράσουμε μια επιθυμία, ένα στόχο, ή μια ελπίδα για το μέλλον. Σε αυτό το μέρος της δράσης καλούμε τους συμμετέχοντες να αφηγηθούν το τι θα μπορούσε, βάση της δράσης του, να εύχεται το άτομο που “παίζει”, με πιο πολλά λόγια, με υποθέσεις που μπορούν να συσχετιστούν με τη χρήση του χαρτιού, την έκφραση του προσώπου και του σώματος που ατόμου που παρουσιάζει. Αφού μαντέψουμε, το άτομο που “παίζει” μπορεί να μας πει, κάπως πιο αναλυτικά, τι επιθυμεί για το μέλλον.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Στο σημείο αυτό ο εμψυχωτής μπορεί να κρατήσει στο μυαλό του εικόνες ή προτάσεις που έχουν μοιραστεί οι συμμετέχοντες με την ομάδα και να τις χρησιμοποιήσει ως υλικά στη συνέχεια του εργαστηρίου, συνδέοντας έννοιες, ιδιότητες και καταστάσεις με την δραματική πλοκή του έργου Ελένη. Η έννοια του ταξιδιού, της επαγγελματικής επιτυχίας, της προσωπικής ευτυχίας, των ατομικών προσωπικών στόχων, – που συχνά αποτελούν μελλοντικές επιθυμίες των συμμετεχόντων- μπορούν να είναι ο καμβάς μιας ιστορίας, όπως αυτή της Ελένης και του Μενελάου, – ﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽τεατα δεν πίχαν μια αίεπαγγελματικόπου τα πράγματα που ευχήθηκαν κάποτε για το κοινό τους μένα ﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ ποίο παίζαμε όλη αυτη;iw γελματικλλον δεν πήγαν καθόλου έτσι όπως τα είχαν φανταστεί…σύμφωνα με τον Ευριπίδη τουλάχιστον.
- ΕΧΕΙΣ ΓΡΑΜΜΑ
Στη συνέχεια των δράσεων το χαρτί γίνεται “ένα γράμμα”. Κάποιος μέσα στον κύκλο, παίρνει το χαρτί α4 και ξεκινά έναν αυτοσχεδιασμό χωρίς λόγια. Πρέπει να «βρει» , να ανοίξει και να διαβάσει ένα γράμμα, δηλ. το λευκό χαρτί με το οποίο παίζαμε όλη αυτήν την ώρα.
Στη συνέχεια, κάποιος από τον κύκλο, γίνεται η “φωνή” του γράμματος, ‘διαβάζει’ δηλαδή αυτό το λευκό χαρτί, σαν να μας διαβάζει το γράμμα, με βάση τις αντιδράσεις, που έχει δει να έχει ο προηγούμενος παίχτης. Για το περιεχόμενο αυτού του μαγικού γράμματος μπορεί να υπάρχουν πολλές εναλακτικές ερμηνείες. Στη συνέχεια ο αρχικός παίχτης μας διαβάζει το περιεχόμενο του γράμματος που τον οδήγησαν πριν στις συγκεκριμένες αντιδράσεις.
να ﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ ποίο παίζαμε όλη αυτη;iw γελματικ
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ενδέχεται μέσα στο εργασνα ﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ ποίο παίζαμε όλη αυτη;iw γελματικτήριο,να εμφανιστεί η δράση “διαβάζω ένα γράμμα” ως καθημερινή δραστηριότητα ή επιθυμία. Μπορούμε σε αυτό το στάδιο να επαναφέρουμε τη δράση εκείνη και να συνδέσουμε τις προηγούμενες δραστηριότητες με αυτήν, δημιουργώντας μια φυσική γέφυρα ανάμεσα στις δράσεις.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Το γράμμα είναι ενδιαφέρον να διαβαζεται χωρίς συναισθηματισμούς, παύσεις και αντιδράσεις, αλλά σαν ένα “voice over”, αποστασιωποιημένο από το περιεχόμενο. Επίσης η καθε λεπτομέρεια του γραμαμτος (π.χ. σε ένα επίσημο γράμμα να διαβάζεται επίσης ο φορέας, η ημερομηνία, η διεύθυνση του αποστολέα κτλ, ώστε να είναι η “ανάγνωση” πιο πειστική)
ΜΕΡΟΣ Β
Μια αναπάντεχη είδηση
- ΠΑΝΩ ΚΑΤΩ
Κοιτάμε τα πόδια μας.
΄Οταν ο εμψυχωτής λέει “πάνω” σηκώνουμε το κεφάλι και με το βλέμμα μας κοιτάζουμε κάθε φορά έναν συμπαίκτη στο κύκλο. Αν τύχει και έχει επιλέξει να μας κοιτάζει και αυτός, τότε και οι δύο χάνουμε. Σηκώνουμε το χέρι κάνουμε έναν κοινό ήχο που έχει συμφωνηθεί από την αρχή (π.χ. ένα μπαλόνι που ξεφουσκώνει) και καθόμαστε και οι δύο στο πάτωμα. Το παιχνίδι τελειώνει όταν μείνουν ένας ή δύο παίχτες όρθιοι.
ΣΤΟΧΟΣ: Η μη λεκτική επικοινωνία, η απενοχοποίηση της οπτικής επαφής.
- ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΔΥΟ
O ένας (Α) από το ζευγάρι περιμένει μέσα στην αίθουσα.
Ο άλλος (Β) μπαίνει μέσα στην αίθουσα και ανακοινώνει μια αναπάντεχη είδηση.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η δράση αυτή επιτυγχάνεται αν ο Α και ο Β δεν είναι γνωστοί μεταξύ τους, αν η αναπάντεχη είδηση έρχεται από έναν «αγγελιαφόρο»σχε﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ρορο που δεν συμπάσχει, δεν εξαρτάται ο ίδιος συναισθηματικά από την είδηση. Επίσης είναι σημαντικό η δράση να έχει όρια, να βασίζεται στην αίσθηση του επείγοντος και όχι στη λογική «κάτσε να το συζητήσουμε». Μπορεί ο εμψυχωτής να ζητήσει να υπάρχουν π.χ. μόνο έξι προτάσεις συνολικά τρεις για τον κάθε παίχτη, ή χρονικό περιθώριο για να ολοκληρωθεί η σκηνή π.χ 2-3 λεπτά με ρολόι. Η σκηνή, αν και αυτοσχεδιαστική και όχι αποτέλεσμα πρόβας, πρέπει να έχει αρχή – μέση και τέλος ς﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽ αποστολε προκαλι να ελος και έξοδο από τη σκηνή.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: ο εμψυχωτής, αν κρίνει ότι η ομάδα δεν ανταπεξέρχεται στα ερεθίσματα της άσκησης μπορεί να δώσει στους συμμετέχοντες προτεινόμενες συνθήκες. Να μοιράσει , για παράδειγμα, χαρτάκια που σημειώνονται χώροι αναμονής (στον Α και τον Β), η συναισθηματική κατάσταση (στον Α), όπως νευρικός, κουρασμένος, αδιάθετος, χαρούμενος κ.ο.κ., ή το είδος της είδησης (στον Β) π.χ, έχει ξεκινήσει παγκόσμιος πόλεμος, σήμερα είναι η τελευταία μέρα του πλανήτη, πέθανε κάποιος συγγενής, κέρδισες το λαχείο, κλάπηκε το αυτοκίνητο, πήρες προαγωγή κτλ.
ΣΤΟΧΟΣ: Οι δράσεις σε αυτό το μέρος του εργαστηρίου έχουν στόχο να προσφέρουν την εμπειρία του αναπάντεχου, της μεγάλης έκπληξης που μπορεί να νιώσει κάποιος στη σκηνή, την αντίδραση που μπορεί να προκαλέσουν οι απρόσμενες ειδήσεις , είτε από γνωστούς είτε από άγνωστους αποστολείς.
- ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ
Ομάδα σε κύκλο.
Οι συμμετέχοντες καλούνται να αναζητήσουν μοτίβα που τους είναι γνώριμα ως μοτίβα ή και ως περιεχόμενα της αρχαίας τραγωδίας, με αφορμή τις δραστηριότητες, έχεις γράμμα και μαι αναπάντεχη είδηση, όπως η αναγνώριση, η αποκάλυψη, η αφήγηση εξωσκηνικών γεγονότων, η λειτουργία των «επιστολών», η αναγγελία θανάτων και άλλων γεγονότων από τον αγγελιοφόρο, η αφήγηση σε πλάγιο λόγο των γεγονότων από το χορό, ο εσωτερικός ή κατ’ απεύθυνση μονόλογος κτλ. Αν υπάρχει χρόνος μπορεί κάποιος να ανακαλέσει μια δική του εμπειρία από μια αναπάντεχη είδηση, με αναπάντεχο τρόπο.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Η εμπειρία των συμμετεχόντων από τέτοιες θεατρικές δραστηριότητες μπορούν εύκολα να συνδεθούν με την “εμπειρία” του έργου Ελένη. Πολλές είσοδοι και έξοδοι στο έργο βασίζονται στο αναπάντεχο: η συνάντηση Γερόντισας- Μενέλαου, Τεύκτρου- Ελένης, Ελένης- Μενέλαου, Θεοκλήμενου- Μενέλαου, Ναύτη- Θεοκλύμενου, Θεοκλύμενου- Διόσκουρων βρίσκονται με διάφορους τρόπους κάτω από την δομική σύνθεση μιας απρόσμενης είδησης από “άγνωστο” αγγελιαφόρο προς το κύριο δραματικό πρόσωπο, αυξάνοντας την δραματική ένταση ακι την αίσθηση της “περιπέτειας” για τους ήρωες του έργου..
- ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ
‘Ηταν η στιγμή που…
Ομάδα σε κύκλο.
Ο καθένας ξεκινάει μια πρόταση «Ήταν η στιγμή που..» και συμπληρώνει τη φράση με μια συγκεκριμένη στιγμή από το εργαστήριο που θα πάρει μαζί του ως σημαντική.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στο εργαστήριο συζητήθηκε ο σχεδιασμός θεατροπαιδαγωγικού υλικού, με αφορμή την παράσταση και το θεατροπαιδαγωγικό υλικό από την παράσταση Ελένη, που παίχτηκε κατά τη σχολική χρονιά 2018-19 στο Θέατρο του Νέου Κόσμου και σε σχολεία της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε σκηνοθεσία της γράφουσας.
Για την παράσταση διατίθεται θεατροπαιδαγωγικό υλικό που χωρίζεται σε τρία βασικά μέρη: το “πριν” (προετημασία για την παράσταση από τον δάσκαλο της τάξης), το “αμέσως μετά” (ωριαίο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που υλοποιούν οι ηθοπιοί μετά την παράσταση) και το “μετά” (θεατρικό πρόγραμμα με τους θεατροπαιδαγωγούς της παράστασης – Ηρώ Ποταμούση, Σόνια Μολογούση, Νατάσα Σφενδυλάκη- που αναζητεί παραστασιακό υλικό για την τάξη, σε συνεργασία με τον δάσκαλο)
