Το σύγχρονο ρεπερτόριο στο ελληνικό θέατρο.
Σκέψεις και προβληματισμοί με αφορμή τις παραστάσεις της φετινής χρονιάς 2009- 2010
Από την Τζωρτζίνα Κακουδάκη- Θεατρολόγο/ ηθοποιό
Μέσα στη χρονιά που πέρασε 2009-10(και μερικές πριν) το ελληνικό κοινό είχε την ευκαιρία να δει μια σειρά από καινούργια έργα (εντυπωσικά πολλά) , τόσο ελληνικά όσο και έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου. Θα παρουσιάσουμε εδώ έργα γραμμένα κυρίως μετά το 2000, και που έχουν ανέβει κυρίως μέσα στην χρονιά που πέρασε, με διάθεση να δημιουργηθεί μια αφορμή συζήτησης για την επικοινωνία του σύγχρονου έργου με τους καλλιτέχνες του θεάτρου.
Το ξένο έργο
Συγγραφείς πολύ επιτυχημένοι στην Ελλάδα, αν και όχι απαραίτητα τόσο γνωστοί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, έχουν γίνει ένα είδος θεατρικού θεσμού και τα ανεβάσματα των έργων τους αποτελούν συχνά θεατρικό γεγονός.
Αγγλοσάξωνες συγγραφείς, που ξεκίνησαν την «καριέρα» τους στην Ελλάδα με επιτυχία τα 10 τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω των θιάσων που τους ανέδειξαν, έχουν συστηματική παρουσία στην ελληνική (κυρίως αθηναϊκή) σκηνή, δίνοντας ένα ιδιαίτερο στίγμα, όχι κατ΄ανάγκη ενδεικτικό των σύγχρονων ελληνικών προβληματισμών, για το τι αρέσει στο «υποψιασμένο» κοινό: αναφέρουμε ενδεικτικά συγγραφείς όπως η Σάρα Κέιν (φέτος με την Ψύχωση και με το Crave), ο Μαρκ Ρέιβενχιλ (φέτος με τα έργα Η πισίνα και Shoot, get treasure, repeat), ο Μάρτιν Μακ Ντόνα (με την Βασίλισσα της Ομορφιάς, τον Πουπουλένιο ξανά φέτος αλλά και τον Υπολοχαγό του Ίνισμορ πριν τρία χρόνια), ο Έντα Ουόλς (φέτος με δύο έργα, Chatroom και The new electric Ballroom αλλά και πέρισυ με την Φάρσα της οδού Wallworth και τα Μικροπράγαμτα ), ο Χάουαρντ Μπάρκερ (με Το Ύστατο σήμερα και την Ιουδήθ αλλά και πρόσφατα τα 13 αντικείμενα- Σπουδές Υποδούλωσης), ο Μάρτιν Κριμπ (Στην εξοχή αλλά και πριν τρία χρόνια οι Απόπειρες Ζωής και το Σκληρά και τρυφερά), η Λίντα Μακ Λιν (Απαλλαγή) καθώς και οι Φίλιπ Ρίντλευ (Φύλλα από γυαλί, Αίμα στο χιόνι αλλά και το περσινό Επιστροφή στον Παράδεισο) και Νίκι Σίλβερ ( φέτος τα έργα Χοντροί άντρες με φούστες, Το Μπλε Παλτό), ή ο Νορβηγός Γιον Φόσσε (Και δεν θα χωρίσουμε ποτέ), ο Σουηδός Λαρς Νόρεν (Αγρύπνια, 20 Νοεμβρίου), ο Ελβετός Λούκας Μπέρφους (με τις επιτυχίες των δύο περασμένων χρόνων Οι σεξουαλικές νευρώσεις των γονιών μας και Τέσσερις Εικόνες Αγάπης), ο Γερμανός Μάριους Φον Μαγέινμπουργκ (με έργα τα δύο τελευταία χρόνια όπως ο Άσχημος, Ο σκύλος, η νύχτα και το μαχαίρι και El Dorado), η Γερμανογερμανίδα πέρισυ Γιουστίνε Ντελ Κόρτε (Ο εφιάλτης της ευτυχίας).
Παράλληλα δεν λείπουν και μια σειρά από πολύ καινούργια, πολύκροτα, όπου παίχτηκαν, αγγλόφωνα έργα όπως τα That face της Πόλι Στένχαμ, Όροι συμβολαίου του Μάικ Μπάρτλετ, 59 σερβίτσια μόνο του ΄Αλι Τέηλορ, Χρυσές Δουλειές του Στήβεν Τόμσον, Το Γυναικείο είδος της Τζοάννα Μάρευ-Σμιθ ή το γαλλοκαναδικό Κολλιέ της Ελένης της Κάρολ Φρεσέτ που δοκιμάζουν την τύχη τους στην Αθηναϊκή πιάτσα με έντονο το ρίσκο της αποτυχίας, σε μη δοκιμασμένους ακόμα στην Ελλάδα συγγραφείς ή και θιάσους. Aξίζει να αναφερθούν επίσης και παραγωγές παραστάσεων πάνω σε πρόσφατες διεθνείς επιτυχίες όπως Η αμφιβολία του Τζον Πάτρικ Σμιθ και τα Κορίτσια ημερολογίου του Τιμ Φιρθ.
Τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται συχνά κείμενα από άλλες χώρες, κυρίως λατινόφωνες, όπως το, κάπως παλιότερο (1985) La Chunga του Μάριο Βάργκας Λιόσα, το Ροντβάιλερ του Γκιγέρμο Έρας, το Αριζόνα και οι Πληγές του Ανέμου του Χουάν Κάρλος Ρούμπιο, το Τηλεφώνησε ο γιός σου και Ιστορίες Πείνας των Ιγνάθιο Ντελ Μοράλ και Μαργαρίτα Σάντσεθ, Κόντρα στην πρόοδο του Εστέβα Σολέρτο, Οι πληγές του Ρέκβιεμ ή αλλιώς κάπου ανάμεσα σε όλα αυτά πρέπει να υπάρχει κάποιο νόημα του Φερνάντο Ρενχίφο (όλα σε μετάφραση Μαρίας Χατζηεμμανουήλ), Η Τρυφερή σου Μολότοφ του Γκουστάβο Οτ, αλλά και η Μέθοδος Gronholm του καταλανού Xόρντι Γκαλθεράν. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλά από τα παραπάνω έργα ή συγγραφείς παρουσιάστηκαν στο ελληνικό κοινό από αναλόγια του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου, μεταφραστικές λέσχες και άλλους θεσμούς αναλογίων (Εθνικό Θέατρο, Θέατρο Στούντιο Μαυρομιχάλη, Θέατρο Χώρα κτλ)
Μια αναφορά στο ελληνικό ρεπερτόριο
Η παραγωγή θεατρικών κειμένων εμπλουτίζεται από κείμενα ελληνικά (από νέους στο προσκήνιο συγγραφείς ή και θιάσους όπως το Πάκμαν του Γιώργου Παλούμπη, τα 4ever και Μαύρο Κουτί του γιώργου Ηλιόπουλου, η Κολοδουλειά του Γιάννη Μαυριτσάκη, Η Πάχνη των αδελφών Κούφαλη) κοντά σε εμπορικές επιτυχίες της ΕΛΘΕΑ όπως η Φουρκέτα της Ελένης Γκαζούκα, Απόψε τρώμε στης Ιοκάστης του Άκη Δήμου, Ατική οδός, Ζωή σε λόγου μας και Συμπέθεροι απ΄τα Τίρανα των Ρέπα- Παπαθανασίου, Από μακριά του Θ. Αθερίδη, Το μπουφάν της Χάρλεη του Β. Κατσικονούρη και μαζί, σε εμπορικούς θιάσους, τα 33 φορές να φύγεις του Νίκου Ποριώτη ή Τα Μάτια Τέσσερα του Γ. Τσίρου και Το γάλα του Κατσικονούρη για 4η χρονιά.
Ανέλπιστες επιτυχίες πέρσι και φέτος γυναικείων μονολόγων- ρεσιτάλ από τις συνθέσεις κιμένων όπως η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, Η γυναίκα της Πάτρας του Γιώργου Χρονά, η δεκαετής επιτυχία Αγγέλα Παπάζογλου του Γιώργου Παπάζογλου και η φετινή Μαράν Άθα του Θωμά Ψύρρα καθώς και τα θεατρικά Λα Πουπέ του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, η Μαιρούλα της Λένας Κιτσοπούλου, το Σωτηρία με λένε της Σοφίας Αδαμίδου).
Με λίγο ή καθόλου κείμενο
Άξια έρευνας είναι η τάση τα τελευταία χρόνια για κείμενα- συνθέσεις ομάδων. Άλλοτε με οργανωμένο κείμενο (όπως οι περιπτώσεις των Γάκη – Μαυρογεωργίου με τα Χωρίς Μουσική, Διχοτομημένος Ιπποκόμης και Λιοντάρια που τα συν- υπογράφουν ως κείμενα ομάδα συντελεστών). Μεγάλη η συζήτηση για το αν το αποτέλεσμα των αυτοσχεδιασμών ή των θεατρικών δράσεων αποτελεί κείμενο για τον μελλοντικό ερευνητή του θεάτρου καθώς και κείμενα, αρκετά φέτος, που συνθέτονται από ομάδες στο εδώ και τώρα της θεατρικής σκηνής (είτε ως κείμενα επινοημένου θεάτρου είτε ως σκηνικές συνθέσεις που συστηματικά παράγουν ομάδες όπως οι Blitz, Vasistas, Νοητή Γραμμή, Ομάδα 7, F2 Performance Unit, Nova Melagholia και πλήθος νεότερων ομάδων που κινούνται στην κατηγορία του Devised Theatre με αγιοσημείωτη την παράσταση 50 λεπτά διηγήματα από την ομάδα 5 στο θέατρο του Νέου Κόσμου), ενώ σπανιότερα (αλλά όχι και τόσο σπάνια) παρουσιάζονται έργα νέων συγγραφέων -πολλές φορές ηθοποιών- από μικρές αυτοχρηματοδοτούμενες ομάδες.
Αξίζει να αναφερθεί ένα κύμα παραστάσεων χωρίς κείμενο, βασισμένες κυρίως σε σωματικές δράσεις και physical theatre. Αναφέρουμε ενδεικτικά παραστάσεις όπως το Recycle του Κακάλα, το Scarmface της ομάδας Splish- Splash, ο Πλανήτης της ομάδας Abovo, Τhe Theatre case της ομάδας βλακlist, η Απόδραση της ομάδας Άλογοι κ.ά.
Σκέψεις
Η παρουσίαση νέων έργων όλων των παραπάνω κατηγοριών δημιουργεί μια σειρά από σκέψεις, εδώ υπό μορφή ερωτήσεων:
Πώς αναζητεί κανείς ένα έργο από το εξωτερικό;
Πόσα άτομα μπορούν να παίζουν;
Γιατί επικρατεί το αγγλικό κείμενο, και πόσο αυτό σχετίζεται με την πρόσβαση στην γλώσσα, την ευρύτερη λαϊκή κουλτούρα και την προέλευση των σπουδών πολλών νέων σκηνοθετών;
Μπορεί να δημιουργηθεί μια νέα τάση ρεπερτορίου από τις φιλότιμες προσπάθειες ενός υπερκινητικού μεταφραστή που εισάγει νέα έργα;
Τα πολύ νέα έργα, που κάνουν ντόρο εκεί που παίζονται, έχουν καλή τύχη στην Ελλάδα;
Και πώς προλαβαίνει να τα «κατοχυρώσει» κανείς, πριν τα πάρει ένας άλλος,άγνωστος παραγωγός και τα κλείσει στο συρτάρι;
Οι σκηνικές συνθέσεις, τα κείμενα της επινόησης και τα αυτοσχέδια κείμενα κυρίως στις μικρές σκηνές (αλλά φέτος και στις μεγάλες, χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Group Hostel Στο Εθνικό Θέατρο όπου κυριαρχούν οι σκηνικές συνθέσεις χωρίς συγγραφείς), είναι αποτέλεσμα οικονομινκής ένδοιας, αδυναμίας αναμέτρησης με ένα ολοκλήρωμένο κείμενο, ή απόρροια κάποιας καλλιτεχνικής ανάγκης;
Ο κόσμος του θεάτρου, μήπως έχει χειραφετηθεί υπερβολικά για να αρκείται σε έναν και μόνο συγγραφέα;
Το ελληνικό έργο επιβιώνει και ποιοί θεσμοί το υποστηρίζουν;
Μέσα από τις ποικίλες πλοκές, ιστορίες, ύφη, φόρμες και περιεχόμενα, που καλύπτουν πάγιες και ικανές ανάγκες των θεατών, από τραγωδίες και ψυχολογικά δράματα μέχρι πολιτικές καταγγελίες, ψυχοτροπικές αλληγορίες και υβριδικές φάρσες, τα έργα του σύγχρονου ρεπερτορίου, ειδικά του ξένου, φαίνεται να έχουν ενταχθεί ήδη σε μια νέα «κλασσική» παράδοση: σε πολλές περιπτώσεις ένας θίασος ή οργανισμός ξέρει εκ των προτέρων πλέον «τι πουλάει»…
Κεντρική Ομιλία στην ημερίδα ΓαλλικόΙνσττιτούτο 2010
Αναζητώντας νέα θεατρικά κείμενα: ο μεταφραστής ως εισηγητής ρεπερτορίου
